Nhận xét Vụ sai phạm tại Công ty cổ phần Công nghệ Việt Á

PGS.TS Nguyễn Quốc Dũng – Giám đốc Học viện Chính trị khu vực II cho rằng, đại dịch COVID-19 nói chung, vụ án Việt Á nói riêng chính là phép thử đối với công tác chống tham nhũng cũng như công tác cán bộ, và phép thử ấy đã làm một số cán bộ, công chức lãnh đạo ngành y "gục ngã" trước những “viên đạn bọc đường”. Vụ án cũng chính là bài học đau xót cần phải rút kinh nghiệm sâu sắc để làm sao thời gian tới bố trí cán bộ lãnh đạo trúng hơn, đúng hơn.[123]

Theo PGS.TS Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, thuộc Bộ Công an cho rằng: "[...]Việc phân tích hàng loạt vụ đại án tham nhũng trong thời gian vừa qua, gần đây nhất là vụ Việt Á, cho thấy hệ thống giám sát quyền lực của chúng ta có thể đầy đủ, từ thanh tra, kiểm tra, nội chính, tổ chức cán bộ, nội vụ… song hệ thống này hoạt động chưa tốt, còn lỏng lẻo, sơ hở.”[124].

Theo Giáo sư Hoàng Chí Bảo, nguyên Ủy viên Hội đồng lý luận Trung ương, vụ Việt Á có biểu hiện rất tinh vi, phức tạp. "Bằng các thủ đoạn, Công ty Việt Á đã câu kết, thao túng được cả khu vực nhà nước, dẫn đến hiện tượng rất lo ngại đó là cán bộ thoái hóa, bị vật chất và đồng tiền mua chuộc"[125]

Lũng đoạn nhà nước

Theo Thiếu tướng Nguyễn Mai Bộ, nguyên Phó Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương, được truyền thông Việt Nam dẫn lời trong các bài viết về vụ việc vào ngày 11 tháng 1 năm 2022, những kẻ chủ mưu trong vụ việc này vẫn còn lẩn khuất. Những người bị khởi tố trong vụ án cho đến lúc này chỉ là những kẻ thực hành, giúp sức.[126][127]

Theo tiến sĩ Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam, vụ kit xét nghiệm Việt Á có dấu hiệu 'lũng đoạn nhà nước' được chuẩn bị công phu.[128]

Nguyễn Khắc Giang, một nhà nghiên cứu tại Đại học Victoria ở Wellington, cho biết vụ bê bối của Việt Á là "Một ví dụ kinh điển về lũng đoạn nhà nước". Ông nói: “Họ có một công ty tư nhân cấu kết với các cơ quan nhà nước và các quan chức nhà nước rất cao cấp để thao túng chính sách của nhà nước, đó là “zero COVID”. Và sau đó họ có độc quyền cung cấp các bộ thử nghiệm trên khắp đất nước 100 triệu dân, thu lợi một con số khổng lồ.[129]

Thiếu công khai, minh bạch

Theo ông Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội đoàn Hà Nội: “Nếu nhìn lại tất cả những vụ án tham nhũng, từ việc đặt máy xét nghiệm trong bệnh viện, mua bán đấu thầu thiết bị y tế, việc mua bán tài sản công hoặc kể cả mua bán vụ Mobifone... có một điều giống nhau là không được minh bạch, không được công khai, không được thông tin để cho người dân biết.”[130][131]

“	Tôi ví dụ như vụ kit test của Việt Á. Nếu thực hiện dân chủ ở cơ sở, công khai thông tin là Nhà nước phải mua của Việt Á một kit test với giá như thế và hải quan cũng công khai thông tin là hàng tháng Việt Á đã nhập kit test từ Trung Quốc về bao nhiêu, với giá là 0,955 USD/kit test thì chắc chắn chúng ta sẽ không để cho các địa phương, các CDC các tỉnh người ta phải mua với giá như giá của Việt Á bán và sẽ không xảy ra tình trạng hàng loạt vi phạm như thời gian vừa qua”	”
— Hoàng Văn Cường

Vấn đề tham nhũng

Theo Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải, nghiên cứu viên tại Trung tâm Tương lai Chính sách thuộc Đại học Queensland, “Chưa bao giờ trong lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam lại có nhiều quan chức bị bắt và bị kết tội tham nhũng như vậy.”[129] Theo ông, hàng trăm quan chức, bao gồm hàng chục Ủy viên Ban chấp hành Trung ương Đảng và thậm chí cả ủy viên Bộ Chính trị, đã bị bắt và truy tố trong những năm đây.[129]

Những vụ án này được chỉ đạo bởi Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng, người đã phát động chiến dịch đốt lò chống tham nhũng vào năm 2016. Đây được cho là biểu tượng cho cam kết của đảng trong việc loại bỏ tình trạng tham nhũng, nói thêm rằng đảng coi tham nhũng là mối đe dọa đối với sự tồn vong của chế độ.[129]

Theo ông Nguyễn Khắc Giang, một nhà nghiên cứu tại Đại học Victoria ở Wellington: "Vụ việc này đã làm xói mòn lòng tin của nhiều người dân Việt Nam đối với chính phủ vì mọi người đã đặt niềm tin vào phương pháp COVID-zero."[129] Chính phủ tiếp tục thử nghiệm và triển khai mà không đặt câu hỏi về hiệu quả của các biện pháp đó, nhưng sau đó thì nhận ra rằng nó thực sự không phục vụ phúc lợi chung của người dân Việt Nam, mà thực sự phục vụ cho một số rất ít giới tinh hoa và quan chức nhà nước để làm giàu cho túi tiền của họ.

Theo Tiến sĩ Hải thì việc khởi tố nhanh chóng đối với những người được cho là đã liên quan đến vụ bê bối là một cách để chính phủ chứng minh rằng họ đã nghiên cứu và xem xét vấn đề này một cách nghiêm túc, tuy nhiên theo ông Nguyễn Khác Giang thì đây còn có yếu tố tìm người để đổ lỗi. Ông nói: “Bây giờ là lúc để tìm ai đó chịu trách nhiệm cho tất cả mớ hỗn độn của việc không thể chuyển chiến lược từ Zero COVID sang chính sách 'sống với COVID'. Tôi nghĩ đó là một cách để chính phủ hợp pháp hóa chính mình trong mắt công chúng." Cả hai đều cho rằng chính phủ Việt Nam sẽ không thể giải quyết được vấn đề tham nhũng nếu không giải quyết được những vấn đề trong hệ thống, như việc thiếu các cơ cấu, tổ chức độc lập.[129]

Đại biểu Quốc hội Trần Quốc Tuấn (đoàn Trà Vinh) phát biểu tại hội trường Quốc hội:[132]

“

Muốn tiếp cận ở góc nhìn khác, rộng hơn để nhìn toàn diện về vụ Việt Á, bởi vụ án không chỉ dừng lại ở việc gây thất thoát, lãng phí kinh phí, tài sản công mà còn làm thất thoát, lãng phí loại tài sản khác có giá trị quý giá, quan trọng hơn - "lãng phí niềm tin của nhân dân".

“Họ vô cảm trước nỗi mất mát của chính đồng bào mình, biến mình thành những con thiêu thân lao vào đống lửa đầy tiền, trong số đó có cả những người có học hàm, học vị, những giáo sư, bác sĩ.

“Chỉ mới đây thôi chính họ là những người được tôn vinh, có người còn được trao tặng Huân chương Lao động, nhưng chớp mắt một cơn đại dịch đi qua, họ trở thành phạm nhân vì những đồng tiền lót tay đầy tinh vi, đầy mưu hèn, kế bẩn của Việt Á.

Họ đã làm hoen ố chiếc áo màu blouse trắng thanh tao đang khoác trên người và lãng phí niềm tin của nhân dân".

”

— Trần Quốc Tuấn